Nie musisz już zwlekać z ustanowieniem obrońcy w sprawach o wykroczenia

Praktyka organów postępowania w sprawach o wykroczenia, oparta na restrykcyjnej interpretacji art. 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (k.p.w.), sprowadzała się dotychczas do odmowy prawa do korzystania z pomocy obrońcy tym osobom, w stosunku do których podejmowane były tzw. czynności wyjaśniające. Wypływające stąd zagrożenia dla konstytucyjnego prawa do obrony dostrzegł Rzecznik Praw Obywatelskich, kierując do Trybunału Konstytucyjnego wniosek o zbadanie zgodności wspomnianej wyżej regulacji z ustawą zasadniczą. Przepis art. 4 k.p.w. – wykładany literalnie – przyznawał prawo do korzystania z pomocy obrońcy wyłącznie obwinionym, tj. osobom, przeciwko którym wystąpiono z wnioskiem o ukaranie.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 3 czerwca 2014 r. stwierdził niezgodność z Konstytucją przywołanego przepisu w zakresie, w jakim pomija on prawo osoby, wobec której istnieje uzasadniona podstawa do sporządzenia przeciwko niej wniosku o ukaranie, do korzystania z obrońcy na etapie czynności wyjaśniających (Sygn.: K 19/11).

Obecnie nie można zatem odmówić prawa do korzystania z pomocy obrońcy osobie, która nie posiada jeszcze statusu obwinionego, choć istnieje podstawa do skierowania przeciwko niej wniosku o ukaranie. Ma to istotne znaczenie, ponieważ w chwili zaistnienia takiej podstawy podejmowane są czynności, które determinują dalszy przebieg postępowania, a w konsekwencji – także jego rezultat. Stwierdzenie podstawy do wystąpienia z wnioskiem o ukaranie wyznacza zarazem moment, w którym osobie tej zaczynają przysługiwać specyficzne uprawnienia procesowe, w tym prawo do odmowy złożenia wyjaśnień czy do składania wniosków dowodowych (art. 54 § 6 k.p.w.). Brak możliwości korzystania z pomocy obrońcy mógłby w takiej sytuacji pociągać za sobą naruszenie prawa do obrony. Należy zatem z aprobatą odnieść się do rozstrzygnięcia Trybunału, u podstaw którego legło słuszne przekonanie, że pomoc obrońcy może okazać się nieodzowna nawet we wczesnych stadiach postępowania.